ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಪ್ರಯಾಗ್‌ರಾಜ್‌ನಲ್ಲಿ ಮಹಾ ಕುಂಭ ಮೇಳ ನಡೆಯುತ್ತಿದೆ. ದೇಶದೆಲ್ಲೆಡೆಯ ಕೋಟ್ಯಂತರ ಭಕ್ತರು ತ್ರಿವೇಣಿ ಸಂಗಮದಲ್ಲಿ ಮಿಂದೆದ್ದು, ಕೃತಾರ್ಥ ಭಾವದಿಂದ ತಮ್ಮೂರಿಗೆ ವಾಪಸ್ಸಾಗುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ, ಗಂಗಾ ನದಿ ನೀರು ಕುಡಿಯೋದಕ್ಕಿರಲಿ, ಸ್ನಾನಕ್ಕೂ ಯೋಗ್ಯವಲ್ಲ ಎಂಬ ವರದಿಗಳು ಇದೀಗ ಮಾಧ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಸದ್ದು ಮಾಡುತ್ತಿವೆ. ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಭಾರತ ದೇಶದ ನದಿಗಳ ಮಾಲಿನ್ಯ ಪ್ರಮಾಣ ಎಷ್ಟಿದೆ ಎಂದು ಪರಿಶೀಲನೆ ಮಾಡಲು ಹೊರಟಾಗ ಬೆಚ್ಚಿ ಬೀಳಿಸುವಷ್ಟು ಆಘಾತಕಾರಿ ಮಾಹಿತಿಗಳು ಬಹಿರಂಗವಾಗಿವೆ..!
ಗಂಗಾ, ಯಮುನಾ, ಗೋದಾವರಿ, ಕಾವೇರಿ, ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ಸೇರಿದಂತೆ 5 ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ನದಿಗಳು ದೇಶದ ಜೀವನಾಡಿಗಳಾಗಿವೆ. ಆದರೆ, ನಗರೀಕರಣ, ಕೈಗಾರಿಕೀಕರಣ ಮತ್ತು ಅಸಮರ್ಪಕ ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆಯಿಂದಾಗಿ ಈ ನದಿಗಳು ಗಂಭೀರ ಮಾಲಿನ್ಯದ ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿವೆ. 2025ರ ಸೆಂಟ್ರಲ್ ಪೊಲ್ಯೂಷನ್ ಕಂಟ್ರೋಲ್ ಬೋರ್ಡ್ (CPCB) ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಹಸಿರು ನ್ಯಾಯಾಲಯ (NGT) ವರದಿಗಳು ಈ ಸ್ಥಿತಿಯ ತೀವ್ರತೆಯನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿವೆ.
ಗಂಗಾ ಮತ್ತು ಯಮುನಾ: ಮಾಲಿನ್ಯದ ಎಪಿಸೆಂಟರ್..!
- ಗಂಗಾ: ಪ್ರಯಾಗ್‌ರಾಜ್‌ನಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಮಹಾಕುಂಭ ಮೇಳದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ CPCB ನಡೆಸಿದ ಪರೀಕ್ಷೆಗಳು ಗಂಗಾ ನದಿಯ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಫೆಕಲ್ ಕೋಲಿಫಾರ್ಮ್ ಬ್ಯಾಕ್ಟೀರಿಯಾ 1400 ಪಟ್ಟು ಹೆಚ್ಚಿದೆ ಎಂದು ತೋರಿಸಿವೆ. ಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ಸುರಕ್ಷಿತವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾದ 500 MPN/100ml ಗಿಂತ, ಗಂಗಾದಲ್ಲಿ 7 ಲಕ್ಷ MPN/100ml ರಷ್ಟು ಮಾಲಿನ್ಯ ದಾಖಲಾಗಿದೆ.
- ಯಮುನಾ: ದೆಹಲಿ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಯಮುನಾ ನದಿಯು “ಕೊಳಚೆ ನದಿ” ಎಂದೇ ಕರೆಸಿಕೊಂಡಿದೆ. 90% ಗೃಹ ತ್ಯಾಜ್ಯ ಮತ್ತು 58% ಕೈಗಾರಿಕಾ ತ್ಯಾಜ್ಯವು ನೇರವಾಗಿ ಯಮುನೆಗೆ ಸೇರುವುದರಿಂದ, ಇದರ ನೀರು ಸ್ನಾನಕ್ಕೂ ಯೋಗ್ಯವಲ್ಲ.
- ಕರ್ನಾಟಕದ ನದಿಗಳ ಸ್ಥಿತಿ: ರಾಜ್ಯದ 13 ನದಿಗಳ ನೀರು ಗೃಹ ಬಳಕೆಗೆ ಯೋಗ್ಯವಿಲ್ಲ. ಅರ್ಕಾವತಿ ನದಿಯಲ್ಲಿ ಬಯೋ ಕೆಮಿಕಲ್ ಆಕ್ಸಿಜನ್ ಡಿಮ್ಯಾಂಡ್ (BOD) 30 mg/L ಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು (ಸುರಕ್ಷಿತ ಮಿತಿ 5 mg/L). ಕೃಷ್ಣ, ತುಂಗಭದ್ರಾ, ಭದ್ರಾ ಸೇರಿದ ಇತರ ನದಿಗಳೂ ಮಾಲಿನ್ಯದಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿವೆ.
- ರಾಷ್ಟ್ರವ್ಯಾಪಿ ಸಮಸ್ಯೆ: CPCB ಪ್ರಕಾರ, ದೇಶದ 70% ನದಿಗಳು ಮಾಲಿನ್ಯಕ್ಕೆ ಗುರಿಯಾಗಿವೆ. ಕೃಷಿ ರಸಾಯನಿಕಗಳ ಸೋರುವಿ, ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಕಸ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕರಿಸದ ತ್ಯಾಜ್ಯಗಳೇ ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ಕಾರಣಗಳು.
ದೇಶದ ಅತ್ಯಂತ ಕಲುಷಿತ ನದಿ: ಯಮುನಾ
- ದೆಹಲಿಯ ವಜೀರಾಬಾದ್ ಪ್ರದೇಶದಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿ, ಯಮುನಾ ನದಿಯ 22 ಕಿಮೀ ವಿಸ್ತೀರ್ಣದಲ್ಲಿ ಜಲಚರ ಜೀವಿಗಳು ಬದುಕಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. 2025ರ CPCB ವರದಿಯು ಇಲ್ಲಿ ಫೆಕಲ್ ಕೋಲಿಫಾರ್ಮ್ 49 ಸಾವಿರ MPN/100ml (ಸುರಕ್ಷಿತ ಮಿತಿ 2,500) ಎಂದು ದಾಖಲಿಸಿದೆ.
- ನದಿಯಲ್ಲಿ ನೊರೆ ಮತ್ತು ರಾಸಾಯನಿಕಗಳ ಸಂಚಯನವು ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ನಾಶಮಾಡಿದೆ.
ಶುದ್ಧ ನೀರಿನ ನದಿಗಳೇ ವಿರಳ..!
- ಹಿಮಾಲಯದ ನದಿಗಳು: ಚಂಡಿಗಢ್, ಹಿಮಾಚಲ್ ಪ್ರದೇಶದಂತಹ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಹರಿಯುವ ನದಿಗಳು ತುಲನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಶುದ್ಧವಾಗಿವೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ BOD ಮತ್ತು ಕೋಲಿಫಾರ್ಮ್ ಮಟ್ಟಗಳು ಸುರಕ್ಷಿತ ಮಿತಿಯೊಳಗಿವೆ.
- ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ: ಶರಾವತಿ ಮತ್ತು ಗಂಗಾವಳಿ ನದಿಗಳು ಕೆಲವು ವಿಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಶುದ್ಧೀಕರಣದ ನಂತರ ಸುಧಾರಿತ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿವೆ.
ಮಾಲಿನ್ಯದ ಪರಿಣಾಮಗಳು
- ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಆರೋಗ್ಯ: ಮಲ ಬ್ಯಾಕ್ಟೀರಿಯಾದಿಂದ ಟೈಫಾಯ್ಡ್, ಗ್ಯಾಸ್ಟ್ರೋಎಂಟರೈಟಿಸ್, ಚರ್ಮ ರೋಗಗಳು ಹರಡುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಹೆಚ್ಚು. ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ 12% ರೋಗಗಳಿಗೆ ಕಲುಷಿತ ಗಂಗಾ ನೀರು ಕಾರಣ ಎಂದು ಅಧ್ಯಯನಗಳು ತೋರಿಸಿವೆ.
- ಪರಿಸರ ವಿನಾಶ: ಆಮ್ಲಜನಕದ ಕೊರತೆಯಿಂದ ಜಲಚರ ಜೀವಿಗಳು ಸಾಯುತ್ತವೆ. ಗಂಗಾ – ಯಮುನಾ ಸಂಗಮದಲ್ಲಿ ಮೀನುಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ 80% ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದೆ.
ಪರಿಹಾರವೇನು?
- NGT ಆದೇಶಗಳು: ನದಿಗಳಿಗೆ ತ್ಯಾಜ್ಯ ಸೋರುವುದನ್ನು ತಡೆಯಲು ರಾಜ್ಯಗಳಿಗೆ ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಾದ ನಿರ್ದೇಶನಗಳನ್ನು ನೀಡಲಾಗಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಅಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನು NGT ವರ್ಚುವಲ್ ವಿಚಾರಣೆಗೆ ಕರೆದಿದೆ.
- ಸಾಂಕೇತಿಕ ಯೋಜನೆಗಳು: ನಮಾಮಿ ಗಂಗೆ ಪ್ರಾಜೆಕ್ಟ್, ಯಮುನಾ ಕ್ರಿಯಾ ಯೋಜನೆ, ಮತ್ತು ಜಪಾನ್-ಭಾರತದ ಜಂಟಿ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ನಡೆಯುತ್ತಿವೆ.
- ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಜಾಗೃತಿ: ಭಕ್ತರಿಗೆ ನದಿಯ ನೀರು ಕುಡಿಯಬೇಡಿ ಎಂದು ವೈದ್ಯರು ಎಚ್ಚರಿಕೆ ನೀಡಿದ್ದಾರೆ. ಸುರಕ್ಷಿತ ನೀರು ಮತ್ತು ಮಾಸ್ಕ್ ಬಳಕೆಗೆ ಒತ್ತಾಯಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ.
ನದಿಗಳು ನಮ್ಮ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಹಾಗೂ ಪರಿಸರದ ಆಸ್ತಿ. ಆದರೆ, ಅವುಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ ಸರ್ಕಾರಿ ಯೋಜನೆಗಳು ಮಾತ್ರ ಸಾಲದು. ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನೂ ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆ, ನೀರಿನ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಹೊಂದಿರೋದು ಅತ್ಯಗತ್ಯ. “ನೀರೇ ಜೀವನ” ಎಂಬ ಸತ್ಯವನ್ನು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಜಾಗೃತಿ ಮೂಲಕ ಪುನರುಜ್ಜೀವನಗೊಳಿಸುವುದು ಈ ಹೊತ್ತಿನ ತುರ್ತು ಅನಿವಾರ್ಯತೆ..